مقدمه(نقش هوش مصنوعی گوگل)
هوش مصنوعی (AI) مدت‌هاست که نقشی کلیدی در پیشرفت‌های علمی ایفا می‌کند، اما سرعت تحولات کنونی در این زمینه بی‌سابقه است. در گوگل، هوش مصنوعی نه‌تنها به‌عنوان ابزاری محاسباتی بلکه به‌عنوان تقویت‌کننده‌ی خلاقیت انسانی به‌کار گرفته می‌شود؛ ابزاری که مسیر بین کشف علمی و تأثیر واقعی آن بر زندگی انسان‌ها را کوتاه‌تر و پربارتر کرده است. تیم‌های تحقیقاتی گوگل با بهره‌گیری از قابلیت‌های فزاینده‌ی هوش مصنوعی، در همکاری تنگاتنگ با جامعه‌ی علمی و دانشگاهی، در حال برداشتن گام‌های مهمی در حوزه‌هایی چون علوم زیست‌پزشکی، علوم اعصاب، علوم فضایی و محاسبات کوانتومی هستند.
در ادامه به چهار حوزه‌ی کلیدی اشاره می‌کنیم که گوگل در آنها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، دستاوردهایی مهم و با اثرگذاری علمی و اجتماعی چشم‌گیر به‌دست آورده است.
۱. پیشبرد علوم زیست‌پزشکی برای درمان بهتر بیماری‌ها
هوش مصنوعی توان بالقوه‌ای در شخصی‌سازی درمان، همگانی‌سازی علم و کشف مسیرهای نوین در علوم زیستی و پزشکی دارد. گوگل اخیراً سیستم “همکار هوش مصنوعی پژوهشگر” (AI Co-Scientist) را معرفی کرده است. این سیستم چندعاملی، مبتنی بر مدل زبانی Gemini 2.0، با بهره‌گیری از قابلیت تحلیل اطلاعات و استدلال پیچیده، به پژوهشگران در تدوین فرضیه‌های نو و طراحی برنامه‌های تحقیقاتی کمک می‌کند.
یکی دیگر از پیشرفت‌ها، نسخه‌ی چندرسانه‌ای از سامانه‌ی AMIE است؛ عاملی هوش‌مصنوعی برای گفت‌وگوهای تشخیصی پزشکی که توانایی تحلیل تصاویر پزشکی و نتیجه‌گیری بالینی را دارد. AMIE بر پایه‌ی مدل MedPaLM توسعه یافته و برای حوزه‌ی پزشکی به‌صورت تخصصی آموزش داده شده است.
از دیگر دستاوردها می‌توان به TxGemma اشاره کرد؛ مجموعه‌ای از مدل‌های متن‌باز که روند توسعه‌ی درمان‌های جدید را بهینه می‌سازند. این پروژه بر پایه‌ی مدل‌های نهفته‌سازی (embedding) در زمینه‌ی تصویربرداری قفسه‌ی سینه، آسیب‌شناسی دیجیتال و پوست بنا شده است.
در حوزه‌ی ژنومیک نیز پیشرفت‌هایی حاصل شده است. مدل یادگیری عمیق بدون نظارت REGLE به شناسایی ارتباط میان ژن‌ها و بیماری‌ها کمک می‌کند. همچنین، مدل‌های جدید DeepVariant به‌صورت متن‌باز عرضه شده‌اند که می‌توانند در پروژه‌ی “مرجع ژنوم شخصی‌شده” تا ۳۰٪ خطاهای تجزیه و تحلیل ژنوم را کاهش دهند.
۲. پیشرفت در علوم اعصاب برای درک بهتر مغز
گوگل طی یک دهه‌ی گذشته مشارکت فعالی در نقشه‌برداری عصبی (connectomics) و رمزگشایی عملکرد مغز داشته است. جدیدترین دستاورد در این زمینه، روشی به نام LICONN است که با همکاری مؤسسه‌ی ISTA توسعه یافته است. این روش امکان نقشه‌برداری دقیق نورون‌ها و ارتباطات‌شان را با استفاده از میکروسکوپ‌های نوری رایج فراهم می‌کند و می‌تواند انقلابی در دسترسی آزمایشگاه‌ها به مطالعات اتصال‌نگاری ایجاد کند.
در همکاری با مؤسسات Janelia و دانشگاه هاروارد، پروژه‌ی ZAPBench معرفی شده است که شامل ثبت فعالیت بیش از ۷۰ هزار نورون از کل مغز لارو ماهی زبرا است. این پروژه برای نخستین بار امکان بررسی رابطه‌ی ساختار مغز و فعالیت عصبی پویا در یک مهره‌دار کامل را فراهم می‌کند.
همچنین، گوگل با همکاری دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و عبری اورشلیم، مطالعه‌ای درباره‌ی شباهت‌ها و تفاوت‌های میان مغز انسان و مدل‌های زبانی عمیق در پردازش زبان طبیعی انجام داده است. نتایج نشان می‌دهد که این مدل‌ها می‌توانند چارچوبی محاسباتی برای درک رمزهای عصبی مغز ارائه دهند.
۳. پیشرفت در علوم فضایی برای حل چالش‌های سیاره‌ای
گوگل با هدف پاسخ به بحران‌های جهانی، در حال ارتقای دسترسی به اطلاعات جغرافیایی مهم است. پروژه‌ی FireSat، نخستین ماهواره‌ی اختصاصی گوگل برای شناسایی آتش‌سوزی‌های جنگلی، اخیراً آغاز به کار کرده است. این منظومه که در آینده شامل بیش از ۵۰ ماهواره خواهد شد، تصاویری با وضوح بالا و به‌روزرسانی هر ۲۰ دقیقه از سراسر جهان ارائه می‌دهد؛ موضوعی که به امدادگران کمک می‌کند آتش‌سوزی‌ها را در مراحل اولیه شناسایی کرده و پژوهشگران نیز رفتار آتش را بهتر تحلیل کنند.
افزون بر آن، مدل‌های پیشرفته‌ی پیش‌بینی سیلاب و آب‌وهوا (WeatherNext) در خدمت افزایش تاب‌آوری اقلیمی و مدیریت بحران هستند.
گوگل همچنین از پروژه‌ای جدید به نام «استدلال جغرافیایی» (Geospatial Reasoning) رونمایی کرده است. این پروژه با ترکیب مدل‌های بنیانی جغرافیایی با هوش مصنوعی مولد، به تولید اطلاعات کاربردی از طریق یک رابط مکالمه‌ای ساده می‌پردازد. این فناوری می‌تواند در حوزه‌هایی چون سلامت عمومی، برنامه‌ریزی شهری، مدیریت کسب‌وکار، علوم اقلیمی و موارد دیگر تحول‌آفرین باشد.
۴. پیشبرد محاسبات کوانتومی برای کاربردهای واقعی
گوگل بیش از یک دهه است که در مسیر ساخت رایانه‌های کوانتومی بزرگ‌مقیاس برای حل مسائل غیرقابل‌حل با روش‌های سنتی گام برمی‌دارد. دستاورد اخیر این شرکت، تراشه‌ی Willow، نقطه‌ی عطفی مهم به شمار می‌آید که با قابلیت اصلاح خطاها و عملکردی پیشرفته، چشم‌انداز کاربردهای عملیاتی را نزدیک‌تر کرده است.
در روز جهانی کوانتوم، گوگل از همکاری خود با آزمایشگاه‌های ملی Sandia خبر داد؛ جایی که یک الگوریتم کوانتومی برای شبیه‌سازی مؤثرتر فرآیندهای همجوشی هسته‌ای توسعه یافته است. موفقیتی که می‌تواند گامی مهم در مسیر انرژی پاک در مقیاس جهانی باشد.
همچنین، گوگل اخیراً روشی ترکیبی برای شبیه‌سازی کوانتومی معرفی کرده که می‌تواند مسیر را برای اکتشافات علمی آینده هموارتر سازد.
نتیجه‌گیری
هوش مصنوعی اکنون از مرحله‌ی وعده و امید گذشته و به واقعیتی پررنگ در قلب پیشرفت‌های علمی بدل شده است. گوگل با نگاهی بلندمدت و همکاری تنگاتنگ با جامعه‌ی علمی، در پی پاسخ به بزرگ‌ترین پرسش‌های بشری و حل چالش‌هایی است که روزگاری غیرقابل‌حل می‌نمودند. پژوهش‌های امروز، با یاری هوش مصنوعی، نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای علم و بشریت هستند.